Latest News

Showing posts with label Seni dan Sastra. Show all posts
Showing posts with label Seni dan Sastra. Show all posts

Thursday 25 September 2014

PRANATA MANGSA ( aturan waktu musim kuno )


Pranata Mangsa atau aturan waktu musim biasanya digunakan oleh para petani pedesaan, yang didasarkan pada gejala naluriah alam dan mencoba memahami  asal-usul dan bagaimana uraian satu-satu kejadian cuaca di dalamsetahun. Petani di Jawa dahulu  masih memakai  patokan untuk mengolah pertanian dengan prantan ini. Uraian mengenai Pranata Mangsa ini diambil dari buku sejarah pararaja di Surakarta, yang tersimpan di musium Radya-Pustaka.

Yang menurut riwayatnya, sebetulnya baru mulai dikenalkan pada tahun 1856, saat kerajaan Surakarta diperintah oleh Pakoeboewono VII, yang memberi
patokan bagi para petani agar mempunyai hasil panen yang baik dalam bertani, tepatnya dimulai tanggal 22 Juni 1856, dengan urut-urutan :
  1. Kasa, mulai 22 Juni, berusia 41 hari. Para petani membakar dami yang tertinggal di sawah dan di masa ini dimulai menanam palawija, sejenis belalang masuk ke tanah, daun-daunan berjatuhan.Penampakannya/ibaratnya : lir sotya (dedaunan) murca saka ngembanan (kayu-kayuan).
  2. Karo, mulai 2 Agustus, berusia 23 hari. Palawija mulai tumbuh, pohon randu dan mangga, tanah mulai retak/berlubang. Penampakannya/ibaratnya : bantala (tanah) rengka (retak).
  3. Katiga, mulai 25 Agustus, berusia 24 hari. Musimnya/waktunya lahan tidak ditanami, sebab panas sekali, yang mana Palawija mulai di panen, berbagai jenis bambu tumbuh. Penampakannya/ibaratnya : suta (anak)manut ing Bapa (lanjaran).
  4. Kapat, mulai 19 September, berusia 25 hari. Sawah tidak ada (jarang) tanaman, sebab musim kemarau, para petani mulai menggarap sawah untuk ditanami padi gaga, pohon kapuk mulai berbuah, burung-burung kecilmulai bertelur. Penampakannya/ibaratnya : waspa kumembeng jroning kalbu (sumber).
  5. Kalima, mulai 14 Oktober, berusia 27 hari. Mulai ada hujan, selokan sawah diperbaiki dan membuat tempat mengalir air di pinggir sawah, mulai menyebar padi gaga, pohon asem mulai tumbuh daun muda, ulat-ulatmulai keluar. Penampakannya/ibaratnya : pancuran (hujan) emas sumawur (hujannya)ing jagad.
  6. Kanem, mulai 10 Nopember, berusia 43 hari. Para petani mulai menyebar bibit tanaman padi di pembenihan, banyak buah-buahan (durian, rambutan, manggis dan lain-lainnya), burung blibis mulai kelihatan di tempat-tempat berair. Penampakannya/ibaratnya : rasa mulya kasucian (sedang banyak-banyaknya buah-buahan).
  7. Kapitu, mulai 23 Desmber, usianya 43 hari. Benih padi mulai ditanam di sawah, banyak hujan, banyak sungai yang banjir. Penampakannya/ibaratnya : wisa kentar ing ing maruta (bisa larut dengan angin, itu masanyabanyak penyakit).
  8. Kawolu, mulai 4 Pebruari, usianya 26 hari, atau 4 tahun sekali 27 hari. Padi mulai hijau, uret mulai banyak. Penampakannya/ibaratnya : anjrah jroning kayun (merata dalam keinginan, musimnya kucing kawin).
  9. Kasanga, mulai 1 Maret, usianya 25 hari. Padi mulai berkembang dan sebagian sudah berbuah, jangkrik mulai muncul, kucing mulai kawin, cenggeret mulai bersuara. Penampakannya/ibaratnya : wedaring wacara mulya( binatang tanah dan pohon mulai bersuara).
  10. Kasepuluh, mulai 26 Maret, usianya 24 hari. Padi mulai menguning, mulai panen, banyak hewan hamil, burung-burung kecil mulai menetas telurnya. Penampakannya/ibaratnya : gedong minep jroning kalbu (masa hewansedang hamil).
  11. Desta, mulai 19 April, berusia 23 hari. Seluruhnya memane n padi. Penampakannya/ibaratnya: sotya (anak burung) sinara wedi (disuapi makanan).
  12. Saya, mulai 12 Mei, berusia 41 hari. Para petani mulai menjemur padi dan memasukkan ke lumbung. Di sawah hanya tersisa dami. Penampakannya/ibaratnya : tirta (keringat) sah saking sasana (badan) (air pergi darisumbernya, masa ini musim dingin, jarang orang berkeringat, sebab sangat dingin).
 
 
 

Friday 12 September 2014

Tuladha Aturipun Pranata Adicara ndungkap Paripurnaning Gati



Handungkap titi mangsa kala paripurnaning sedya, karana urut reroncening tata adicara sampun kaleksanakaken dening para kulawarga. Para tamu kakung putri ingkang satuhu bagya mulya, saderengipun purnaning gati apanjenenganipun Bp. ....... sekalihan (mengku gati) raos syukur wonten ngarsanipun Gusti Ingkang Maha Agung kaleksananing sedya kanthi pinaringan wilujeng nir ing sambekala, mboten kekilapan ngaturaken panuwun dhumateng para duta saraya sumrambah para tamu samudayanipun, ingkang punika Bp. ..... sekalian (mengku gati) tansah hanglenggana budi dayaning manungsa kirang sampurna, hambok bilih anggenipun nampi karawuhan panjenengan wonten kiranging tangguh, gupuh miwah suguh saha anggenipun ngaturi palenggahan panjenengan sadaya kirang hanuju prana kalihan andhap inggiling kalenggahan panjenengan sadaya, kagerba kiranging boja miwah krama, mugi diagung pangaksama panjenengan.

Kula minangka pambiwara, ugi hanglenggana karana kiranging seserepan hanjalari kuthunging pamanggih miwah kirang pana dhumateng wewarah wewangsoning para winasis ing reh basa tuwin sastra, ingkang punika hambok bilih wonten kalepatan kula, muga para tamu sadaya ngluberna pangaksama ingkang agung, calon temanten kekalih badhe kajengkaraken panjenenganipun Ibu ......... miwah Ibu ......... tumuju wiwara ngajeng pratandha yekti purnaning gati. Hamung semanten pahargyan lamaran ingkang kaleksanakaken para kulawarga, sesantinipun Bp. ...... sekalian (mengku gati) mugi tansah rahayu, rahayu ingkang sarwi tinemu, konduripun ndherekaken suging.

Wabillahi taufik wal hidayah, Wassalamu’alaiku Wr. Wb. Katerangan: Saderengipun paripuna mbok bilih wonten atur pamitan saking duta saraya, atur tanggapan saking ingkang mengku gati menawi saged kaaturaken dening Pranata Adicara (kangge ngringkes wekdal).  

Tuladha Aturipun Pranata Adicara wontening Salebetipun Swasana Mirunggan



Para lenggah kakung putri ingkang pantes sinudarsana, laksitaning tata adicara ingkang sampun rinakit dening kulawarga kados sampun kaleksanakaken kanthi pinayungan karaharjan tebih ing sambikala. Namung panyuwunipun Bp. ....... (ingkang mengku gati) panjenenganipun para lenggah kakung putri kasuwun lelenggahan kanthi mirunggan dumugi paripurnaning gati, kula aturaken ing mriki mbok bilih pratandha paripurnaning gati ing kalenggahan punika menawi calon temanten kekalih miwah rama ibu (ingkang mengku gati) sampun kawistara jumeneng wonten sangajengipun wiwara, ingkang punika kasuwun tansah nyebar godhong kawis, sabar ingkang sawatawis, nuwun matur nuwun.

Tuladha Aturipun Pranata Adicara Badhe Tanggap Wacana (menawi wonten)



Kanthi lulus raharjo liru kalpika ingkang katindakaken calon temanten kakung miwah panganten putri, inggih awit saking keparengipun Bp............ sekalian (mengku gati) mrih calon temanten tansah manteb anggenya badhe netepi palakrama mboten nalisir saking prajanji ingkang sampun wonten paugeran ingkang antawisipun calon temanten kakung miwah calon temanten putri, saha tansah asah,asih, asuh, mboten kengguh ing panggodha. Ingkang punika badhe wonten tanggap wacana saking pinisepuh ngiras pantes paring piweling dhumateng calon penganten kekalih tumuju kasaenan. Wondene ingkang kepareng atur tanggap wacana nun inggih Bp. ............ wekdal kasumanggakaken, sumangga nun.

Tuladha Aturipun Pranata Adicara Salebetipun Liru Kalpika



Para lenggah kakung putri, kaleksanan liru kalpika, pangandikanipun para pinisepuh, liru kalpika saged katindakaken saderengipun calon penganten kaijabaken utawi kapanggihaken, wondene menawi sampun kaijabaken saged winastan imbal kalpika, tali minangka pratandha miwah tetenger bilih sampun wonten ingkang nggadhahi

Tuladha Aturipun Pranata Adicara Badhe Kaleksanakaken Liru Kalpika ( menawi wonten)



Para lenggah kakung putri ingkang sinuba ing pakurmatan jumbuh kalian pamintanipun saking calon kadang besan, ing mriki keparengipun Bp. ........ ingkang mengku gati kaleksanakaken wontenipun liru kalpika dening para kulawarga ingkang piniji mratitisaken. Wondene para kulawarga ingkang piniji nun inggih panjenenganipun Ibu. ....... ingkang hanganthi calon penganten putri panjenenganipun Ibu ....... dalasan Ibu ........., calon temanten kakung ugi kakanthi panjenenganipun Bp. ........... dalah Bp. ......... Kados samudayanipun sampun samekta dhumateng para kulawangsa ingkang piniji wekdal kasumanggakaken.

Wahyaning mangsa kala tumapaking liru kalpika katindakaken dening calon penganten, sinubagya ungeling Ketawang Wigaringyas/Langgam Ali-ali laras Sl. Panthet Manyura.

Tuladha Aturipun Pranata Adicara Sasampunipun Panampi Pasrah Lamaran



Kanthi terwaca cetha atur panampi saking panjenenganipun Bp. ......... minangka sulih saliranipun ingkang hamengku gati, ingkang salajengipun dipun wonteni paniti priksa sarana ingkang kapasrahaken saha kaleksanakaken paragan saking duta saraya (ingkang pasrah) dhumateng panampi pasrah, ujuding arta miwah jene salajengipun kaaturaken dhumateng ingkang mengku gati, kaleksananing sedya kasumanggakaken.

Tuladha Aturipun Pranata Adicara saksampunipun Pasrah Lamaran Ngancik Panampi



Makaten para lenggah kakung saha putri atur pasrahipun Bp. ............. pinangka duta saraya ing kalenggahan punika, kanthi prastawa acetha wijang wijilih pangandikan, ingkang salajengipun minangka sulih salira Bp. .......... sekalian (mengku gati). Wekdal kasumanggakaken, sumangga nun.

Tuladha Aturipun Pranata Adicara Sasampunipun Tata Adicara Pambagyaharjo



Terwaca cetha kaduk ruruh hangarah prana aturipun Bp. .......... pinangka sulih salira ingkang hamengku gati. Para lenggah kakung putri ingkang satuhu kinurmatan, salajengipun, dumugi laksitaning tata adicara atur pasrahipun saking duta sayara badhe/calon kadang besan. Wondene ingkang pinangka sulih salira nun inggih panjenenganipun Bp. ......... wekdal kasumanggakaken.

Tuladha Aturipun Pranata Adicara Badhe Pambagyaharja ing Pahargyan Lamaran.


Para lenggah kakung sumawana putri, ingkang sinuba ing pakurmatan, raos bombong miwah mongkoging manah, panjenenganipun Bp. ......... sekalihan ingkang mengku gati mboten saged kagambaraken ing mriki, madyaning pahargyan ing kalenggahan punika ing sedya badhe hangaturaken pambagyaharjo wonten ngarsa panjenengan. 

 Awit saking bombonging manah anggennya badhe matur amung kandheg wonten samadyaning jangka, ingkang punika minangka sulih sarira ingkang piniji nun inggih panjenenganipun Bp. ............ wekdal kasumanggakaken, sumangga nun.

Tuladha Atur Pambuka Pranata Adicara Pasrah Panampining Lamaran



Bismillahirrohmanirrohim. Assalamu’alaikum Wr. Wb.

Panjenenganipun para pepundhen, para sesepuh, para pinisepuh ingkang hanggung mastuti dhumateng pepoyaning kautaman ingkang pantes pinundhi, para duta saraya saking kadang besan sutresna ingkang pantes kinurmatan, para lenggah kakung putri, kadang wredha ingkang winantu suka basuki. 

Mradapa keparengipun Bp. .................... sekalihan sumrambah para kulawangsa ing kalenggahan punika kula piniji pinangka pambiwara wontenipun upacara pasrah panampining upakarti miwah lamaran kinaryo jejangkeping tata cara salaki rabi. Namung saderengipun kula ngaturaken urut reroncening adicara ingkang sampun karakit dening para kulawarga, cundhuk kaliyan kuncaraning bangsa ingkang linambaran agunging Pancasila sumangga nun kula dherekaken ngaturaken puji syukur wonten ngarsa dalem Allah Ingkang Maha Agung, karana ageng barokah saha rahmat ingkang sampun kaparingaken dhumateng panjenengan sadaya-dalasan-kula.

Sinawung raos syukur ing ngajeng, mugilampahing adicara pasrah panami lamaran saha upakarti pinangka jejangkeping palakrama tansah pinaringan rahayu tebih ing sambekala. Nun inggih para lenggah ingkang sinuba ing pakurmatan, keparenga Pranata Adicara murwani lekasing sedya ingkang punika enggal badhe binuka lampahing upacara pasrah panampi kanthi ngaturaken reroncening adicara ingkang rinantam para kulawangsa.

Tinarbuka atur pambagyaharja saking ingkang hamengku gati dening tetuwangga ingkang sampun piniji. Atur lamaran miwah upakarti dening pangarsaning duta saraya pinangka sulih salira saking badhe/calon kadang besan. Atur panampi dening tetuwangga ingkang pinangka sulih saliranipun Bp. ............. ingkang mengku gati. Kaleksananing adicara liru kalpika (menawi wonten). Tanggap wacaran sawatawis saking pinisepuh ingkang tumuju dhumateng kasaenan (menawi wonten). Paripurnaning sedya hambok bilih ing mangke wonten pratanda saking kulawarga mingka paran para.

Makaten para tamu saha para lenggah urut reroncening tata adicara pasrah lamaran ingkang sinanggit dening para kulawarga, kasuwun wontena suka Waning penggalih para lenggah tansah henjenengi ngantos dumigi purnaning gati. Nuwun, nuwun, matur nuwun.

Sunday 29 June 2014

MENGENAI TAHUN, BULAN DAN HARI


MENGENAI TAHUN, BULAN DAN HARI
Tahun Jawa
1
Alip (Purwana)
Ada-ada (mulai niat)
Makna:      ada-ada tumandang gawe lelakon urip bola-bali marang suwung” (mulai melaksanakan aktifitas untuk proses kehidupan dan selalu kembali kepada kosong). Tahun dalam bahasa Jawa itu wiji (benih), kedelapan tahun itu menerangkan proses dari perkembangan wiji (benih) yang selalu kembali kepada kosong yaitu lahir-mati, lahir-mati yang selalu berputar
2
Ehe (Karyana)
Tumandang (Melakukan)
3
Jemawal (Anama)
Gawe (Kerja)
4
Je (Lalana)
Lelakon (Proses, Nasib)
5
Dal (Ngawana)
Urip (Hidup)
6
Be (Pawaka)
Bolak balik (Selalu Kembali)
7
Wawu (Wasana)
Marang (Ke arah)
8
Jimakir (Swasana)
Suwung (Kosong)
 
Bulan Jawa
1
Sura (Warana) = Rijal
Makna :
Perputaran hidup manusia adalah dari rijal kembali ke rijal melalui suwung (kosong). Dari bulan pertama sampai dengan bulan ke sembilan manusia baru tersebut berada di kandungan ibu dalam proses untuk mengambil bayi hidup yang sempurna, siap untuk lahir; dari bulan kesepuluh dia menjadi seorang manusia yang hidup didunia ini. Bulan kesebelas melambungkan akhir dari pada eksistensinya didunia ini yaitu, wusana artinya sesudahnya. Yang terakhir adalah suwung artinya kosong, hidup pergi kembali dari mana hidup itu datang
2
Sapar (Wadana) – Wiwit
3
Mulud (Wijangga) – Kanda
4
Ba'da Mulud (Wiyana) – Ambuka
5
Jumadilawal (Widada) – Wiwara
6
Jumadilakhir (Widarpa) – Rahsa
7
Rejeb (Wilapa) – Purwa
8
Ruwah (Wahana) – Dumadi
9
Pasa (Wanana) – Madja
10
Syawal (Wurana) – Wujud
11
Sela (Wujana) – Wusana
12
Besar (Wujala) - Kosong
 
Hari :
1
Minggu
Radite = Meneng
Makna:
Nama hari ini dihubungkan dengan sistem bulan-bumi. Gerakan (solah) dari bulan terhadap bumi adalah nama dari ke tujuh tersebut
2
Senin
Soma = Maju
3
Selasa
Hanggara = Mundur
4
Rabu
Budha = Mangiwa
5
Kamis
Respati = Manengen
6
Jum’at
Sukra = Munggah
7
Sabtu
Tumpak = Temurun
 
Hari Pasaran
1
Kliwon (Asih)
Jumeneng
Makna:
Hari-hari pasaran merupakan posisi sikap (patrap) dari bulan.
2
Legi (Manis)
Mundur
3
Pon (Pahit)
Madep
4
Paing (Pethak)
Sare
5
Wage (Cemeng)
Lenggah
 

Tahun Hijriyah (Tahun Islam):
Tahun Hijriyah (tahun Islam) berdasarkan pada momentum Hijrah Rasulullah SAW dari Makkah ke Yatstrib (Madinah)

Sistem kalender pra-Islam di Arab

Sebelum datangnya Islam, di tanah Arab dikenal sistem kalender berbasis campuran antara bulan (komariyah) maupun matahari (syamsiyah). Peredaran bulan digunakan, dan untuk mensinkronkan dengan musim dilakukan penambahan jumlah hari  (interpelasi).
Pada waktu itu, belum dikenal penomoran tahun. Sebuah tahun dikenal dengan nama peristiwa yang cukup penting pada tahun tersebut. Misalnya, tahun dimana Muhammad lahir, dikenal dengan sebutan "Tahun Gajah", karena pada waktu itu, terjadi penyerbuan Ka'bah di Mekkah oleh pasukan gajah yang dipimpin oleh Abrahah, Gubernur Yaman (salah satu provinsi Kerajaan aksum, kini termasuk wilayah Ethiopia.
Revisi penanggalan
Pada era kenabian Muhammad, sistem penanggalan pra-Islam digunakan. Pada tahun ke-9 setelah hijrah turun  ayat 36-37 Surat  At-Taubah,yang melarang menambahkan hari (interkalasi) pada sistem penanggalan.
Penentuan Tahun 1 Kalender Islam
Setelah wafatnya Nabi Muhammad, diusulkan kapan dimulainya Tahun 1 Kalender Islam. Ada yang mengusulkan adalah tahun kelahiran Muhammad sebagai awal patokan penanggalan Islam. Ada yang mengusulkan pula awal patokan penanggalan Islam adalah tahun wafatnya Nabi Muhammad.
Akhirnya, pada tahun 638 M (17 H), khalifah Umar bin Khatab menetapkan awal patokan penanggalan Islam adalah tahun dimana hijrahnya Nabi Muhammad dari Mekkah ke Madinah. Penentuan awal patokan ini dilakukan setelah menghilangkan seluruh bulan-bulan tambahan (interkalasi) dalam periode 9 tahun. Tanggal 1 Muharam Tahun 1 Hijriah bertepatan dengan tanggal 16 Juli 622, dan tanggal ini bukan berarti tanggal hijrahnya Nabi Muhammad. Peristiwa hijrahnya Nabi Muhammad terjadi bulan September 622. Dokumen tertua yang menggunakan sistem Kalender Hijriah adalah papyrus di Mesir pada tahun 22 H, PERF 558.

Nama Bulan:
 
Bulan
Jml Hari
1
Muharram
30
2
Safar
29
3
Rabiul Awal
30
4
Rabiul Akhir
29
5
Jumadil Awal
30
6
Jumadil Akhir
29
7
Rajab
30
8
Sya’ban
29
9
Ramadhan
30
10
Syawal
29
11
Dzulkaidah
30
12
Dzulhijjah
29 / 30
 
Total
354 /355
 
Nama Hari:
1
Senin
al-Itsnayn
Sebuah hari diawali dengan terbenamnya Matahari, berbeda dengan Kalender Masehi yang mengawali hari pada saat tengah malam
 
2
Selasa
ats-Tsalaatsa
3
Rabu
al-Arba'aa / ar-Raabi'
4
Kamis
al-Khamsatun
5
Jum’at
al-Jumu'ah
6
Sabtu
as-Sabat
7
Minggu
al-Ahad
 
NAMA – NAMA BULAN PADA TH. MASEHI, TH. HIJRIYAH DAN
TH. JAWA
 
Th. Masehi
Th. Hijriyah
Th. Jawa
1
Januari
Muharam
Sura
2
Februari
Syafar
Safar
3
Maret
Rabiul Awal
Mulud
4
April
Rabiul Akhir
Ba’da Mulud
5
Mei
Jumadil Awal
Jumadilawal
6
Juni
Jumadil Akhir
Jumadilakhir
7
Juli
Rajab
Rejeb
8
Agustus
Sya’ban
Ruwah
9
September
Ramadhan
Pasa
10
Oktober
Syawal
Syawal
11
November
Dzulkaidah
Sela
12
Desember
Dzulhijjah
Besar
 

Tags

Recent Post